Maria van de Loo

Geboorte

Patrilineaire stamreeks naar familie Van de Loo

Op maandag 24 oktober 1803 werd mijn ^{(R. Goossens)} stammoeder Maria van de Loo te Kessel in Departement de la Roër geboren. Zij was een dochter van Johann Heinrich van de Loo (1759-1854) en Maria Elisabeth Janssen (1767-1849). Maria was in de 18e en 19e eeuw de meest voorkomende voornaam voor een meisje ¹.

Levensverwachting
De levensverwachting bij Maria's geboorte was nog steeds laag. Dit, omdat veel kinderen stierven aan kinderziekten, in het kraambed, of als vondeling. Ongeveer een kwart van de baby’s stierf voor het eerste levensjaar. Nog in 1878 werd Gennep getroffen door een besmettelijke keelziekte, waardoor er 45 kinderen stierven en de scholen moesten sluiten. Dit betekent niet dat je destijds niet oud kon worden, want voor 20-jarigen was de levensverwachting al vijfenzestig.

Kessel
Haar geboortedorp lag aan het riviertje Niers en had zo’n duizend inwoners. Tijdens de Franse bezetting was Kessel een mairie, waaraan in 1800 Ottersum was toegevoegd ². In het noordwesten ligt het Reichswald en de westelijke grens is met Ottersum, dat tegenwoordig in gemeente Gennep in Nederland ligt. Echter, bij haar geboorte lag de grens enkele kilometers verderop. Toen was de Maas de grens met de toenmalige Bataafse Republiek.

Kleeflands
In haar regio werd destijds (en nu nog met name door enkele ouderen) het Kleverlands gesproken, dat net als Brabants een Noord-Nederfrankisch dialect is. Alle Nederfrankisch dialecten stammen af van Oudnederfrankisch dat tussen ongeveer de vijfde tot en met de elfde eeuw in een deel van Austrasië werd gesproken ³. In Gennep en Goch spraken ze hetzelfde dialect ⁴.
Zonder dat dit veel impact had in het dagelijks leven, was het hertogdom in 1715 onder de soevereiniteit van de koning van Pruisen gekomen. De Pruisen voerden een tolerante religieuze politiek en stonden ook toe dat in Kleef het ‘Nederlands’ de officiële taal van bestuur, onderwijs en kerk bleef.

Franse tijd

Kaart van gebied tussen rivier Maas en stad Goch

Marie is echter niet onder Pruisisch bewind geboren, maar in een land dat door Frankrijk was ingelijfd. In 1794 was de gehele linkeroever van de Rijn door Franse revolutionaire troepen bezet en een jaar later ook alle vorstendommen aan de rechteroever van de Rijn, zoals Geldern, Moers en Kleef (Kleve). Koninkrijk Pruisen erkende deze annexatie met de Vrede van Bazel Het gebied ging op in de Cisrheniaanse republieken de vazalstaat werd vervolgens in 1798 ingelijfd als Departement de la Roër la Première République ⁵. Door de Franse bezetter werd in 1800 haar toekomstige woonplaats Ottersum ingedeeld bij de mairie Kessel.
Nog meer dan met de komst van de Pruisen, zou er met de Fransen (en ook daarna) veel veranderen. Zo kwam er definitief een einde aan het Heilige Roomse Rijk. De bestuurlijke chaos verdween. Er kwam er een nieuwe grondwet. Zo werden de burgerlijke stand en de militaire dienstplicht ingevoerd, het hoofd van de gemeente werd een burgemeester. Verder werden er grote doorgaande wegen, de routes impériales of Napoleonswegen, aangelegd. Door het wegvallen van de tolgrenzen leefde het handelsverkeer op en werden landbouw en industrie bevorderd.

Basisonderwijs
Marie moet goede basisonderwijs hebben genoten, want in de Franse tijd was in het kader van egalité het onderwijs gratis, zodat het lager onderwijs ook voor de minder welgestelden toegankelijk werd. Kennis, discipline en zelfontplooiing werden gezien als een remedie tegen de heersende armoede, onnozelheid en criminaliteit. Goed onderwijs zou resulteren in betere mensen en een rechtvaardiger samenleving. Vanuit Frankrijk groeide ook de overtuiging, dat het onderwijs een zaak van de staat en niet van de kerk was. Alle kinderen moesten onderwezen worden in lezen, schrijven, rekenen, de moedertaal, aardrijkskunde van Frankrijk, kennis der natuur en kennis van de rechten en plichten van mens en staatsburger. Om de kwaliteit van de meesters op te krikken, kwamen er kweekscholen voor onderwijzers.

Grote veranderingen

In het leven van Maria zou de samenleving radicaal veranderen. Het Ancien Régime zou plaatsmaken voor de revolutie, er ontstonden nieuwe landen en mogelijk dat Maria ook al de eerste effecten van industrialisatie heeft meegemaakt. De biografie van Maria van de Loo is dan ook één groot geschiedenisboek. Van haar jeugd weten we niet veel, maar de wereld om haar heen veranderde continu. Hieronder een aantal belangrijke gebeurtenissen.

1813: Slag bij Leipzig

Toen Maria tien jaar was, vond de grootste militaire confrontatie in Europa vóór de uitbraak van de Eerste Wereldoorlog plaats. Na de Slag bij Leipzig, werd Napoleon afgezet en in 1814 verbannen naar Italiaanse eilandje Elba.

1813: Republiek der Zeven Verenigde Nederlanden

Bij het trekken van de nieuwe landsgrenzen in 1813 herkreeg de Republiek der Zeven Verenigde Nederlanden, die ook deel had uitgemaakt van het Eerste Franse Keizerrijk, haar onafhankelijkheid terug. Nu als monarchie met Willem I als soeverein vorst der Nederlanden.

1815: Koninkrijk der Nederlanden

In het voorjaar van 1815 was Napoleon weer aan de macht en enkele maanden later werd hij bij Waterloo definitief verslagen. Tijdens het Congres van Wenen werd besloten een grote bufferstaat tussen de twee grootmachten te creëren. De oprichting van het (Verenigd) Koninkrijk der Nederlanden met de Oranjes als vorstenhuis was hiermee een feit.

Het Prinsbisdom Luik, het Abdijvorstendom Stavelot-Malmedy, het hertogdom Bouillon, en nog wat kleine zelfstandige gebieden, die nooit tot de Oostenrijkse Nederlanden behoorden, werden samen met de Oostenrijkse Nederlanden verenigd met de Bataafse Republiek.

Grenscorrectie met Pruisen

Verder gaf koninkrijk Pruisen alle gebieden ten westen van de Maas aan het nieuwe koninkrijk. Pruisen mocht de scheepvaart op de Maas niet beïnvloeden. Met een kanonschot (800 Rijnlandse Roeden, ca. 3 km) keek men hoe ver Pruisen van de Maas moest komen te liggen.

En hiermee werden Mook, Gennep en Ottersum Nederlands. De verschillende buurtschappen van mairie Kessel werden verdeeld over de twee gemeentes Ottersum en Kessel in de twee verschillende landen.

Deze grensbepaling heeft scheiding gebracht tussen plaatsen en mensen, die jarenlang nauw met elkaar verbonden waren. Wanneer in 1815 het taalgebruik de leidraad was geweest bij het vaststellen der grenzen, was het resultaat anders geweest. De grens van 1815 is dezelfde grens die de Bondsrepubliek Duitsland vandaag (2019) van Nederland scheidt. Qua grondgebied was het nieuwe koninkrijk vergelijkbaar met de Benelux.

1815: Duitse Bond

Maria woonde vanaf 1815 in de nieuwe provincie Gulik-Kleef-Berg (1815-1822) van Pruisen. En Pruisen werd lid van de Duitse Bond (Duits: Deutscher Bund). Een vereniging van 39 Duitstalige staten in Centraal-Europa, opgericht door het Congres van Wenen in 1815 om de economieën van afzonderlijke Duitstalige landen te coördineren en het voormalige Heilige Roomse Rijk te vervangen, dat was ontbonden in 1806.

De vroegere territoriale lappendeken met de bijbehorende bestuurlijke en rechterlijke organisatie, leefde alleen nog maar in de herinnering van de oudere generatie. Veel van wat de Fransen hadden gebracht bleef behouden.

Koninkrijk der Nederlanden

Na de Slag bij Leipzig, de grootste militaire confrontatie in Europa vóór de uitbraak van de Eerste Wereldoorlog, werd Napoleon afgezet en in 1814 verbannen naar Italiaanse eilandje Elba. Bij het trekken van de nieuwe landsgrenzen in 1813 herkreeg de Republiek der Zeven Verenigde Nederlanden, die ook deel had uitgemaakt van het Eerste Franse Keizerrijk, haar onafhankelijkheid terug. Nu als monarchie met Willem I als soeverein vorst der Nederlanden. In het voorjaar van 1815 was Napoleon weer aan de macht en enkele maanden later werd hij bij Waterloo definitief verslagen. Tijdens het Congres van Wenen werd besloten een grote bufferstaat tussen de twee grootmachten te creëren. De oprichting van het (Verenigd) Koninkrijk der Nederlanden met de Oranjes als vorstenhuis was hiermee een feit.
Het Prinsbisdom Luik, het Abdijvorstendom Stavelot-Malmedy, het Hertogdom Bouillon, en nog wat kleine zelfstandige gebieden, die nooit tot de Oostenrijkse Nederlanden behoorden, werden samen met de Oostenrijkse Nederlanden verenigd met de Bataafse Republiek. Verder gaf Pruisen alle gebieden ten westen van de Maas aan het nieuwe koninkrijk. Pruisen mocht de scheepvaart op de Maas niet beïnvloeden. Met een kanonschot (800 Rijnlandse Roeden, ca. 3 km) keek men hoe ver Pruisen van de Maas moest komen te liggen. En hiermee werden Mook, Gennep en Ottersum Nederlands. De verschillende buurtschappen van mairie Kessel werden verdeeld over de twee gemeentes Ottersum en Kessel in de twee verschillende landen. Deze grensbepaling heeft scheiding gebracht tussen plaatsen en mensen, die jarenlang nauw met elkaar verbonden waren. Wanneer in 1815 het taalgebruik de leidraad was geweest bij het vaststellen der grenzen, was het resultaat anders geweest. De grens van 1815 is dezelfde grens die de Bondsrepubliek Duitsland vandaag (2019) van Nederland scheidt. Qua grondgebied was het nieuwe koninkrijk vergelijkbaar met de Benelux.

Huwelijk 1

Maria (19) is twee keer getrouwd. De eerste keer op 18 april 1823 (geregistreerd als vrouw zonder beroep, woonachtig in Kessel) met Jacobus van Well jr. (1787-1838) (36) in Ottersum in Limburg, (Verenigd) Koninkrijk der Nederlanden ⁶.
Jacob is geregistreerd als bouwman (= landbouwer), zoon van Jacobus van Well sr. (1742-1821) geboren in Hommersum en Joanna Maria Jansen (1760-1822) ^{7, 8} Geboren in Asperen. De ouders van Jacob waren nog niet zolang ervoor overleden en woonden in De Looi nr. 179 (onder Ottersum) ⁹. Echter, familie Van Well kwam van origine niet uit Ottersum, maar uit het onmiddellijk daaraan grenzende dorp Hommersum. Ook Jacob is hier geboren ¹⁰ en al deze plaatsen lagen tot voor enkele decennia terug in Hertogdom Kleef (Koninkrijk Pruisen).

Jacobus en Maria kregen de volgende vijf kinderen:

• i. Jacobus (1824-1886) ¹¹
• ii. Willem (1827-1906) ¹²
• iii. Hermanus (1829-1873) ¹³
• iv. Geertruida (1832-1873) ¹⁴
• v. Joannes (1835-1886) ¹⁵

In de archieven van Ottersum vinden we Maria bij de huwelijken van haar twee oudste zonen Jacobus (31) met Johanna Schoofs (23) in 1856 ¹⁶, Willem (25) met Gerharda Derks (23) in 1852 ¹⁷ En haar dochter Geertruida (20) met Peter Johannes Janssen (21) in 1852 ¹⁸ terug. In de archieven van Gennep vinden we Maria bij het huwelijk van haar jongste zoon Johannes (24) uit het eerste huwelijk (20) ¹⁹ met Elizabeth Goossens. In de archieven van Groesbeek vinden Maria bij het huwelijk van Hermanus (28) met Willemina Peters (wordt hier Wilhelmina bedoeld?) in 1858 ²⁰.

Landsgrenzen

Toen Maria in Ottersum woonde moet veel van haar familie nog in Rijnland (Pruisen) hebben gewoond. Tijdens de Franse bezetting was de paspoortplicht ingevoerd. Iedereen moest zich laten inschrijven en wie geen achternaam had moest er een verzinnen. Na de bezetting stelde Willem I in 1813 niet alleen een paspoort verplicht voor Nederlanders die naar het buitenland wilden, maar ook voor buitenlanders die naar Nederland kwamen. Het ging de regering daarbij vooral om Fransen die men zeer wantrouwde. Maar in de praktijk zal het grensverkeer tussen Noord-Limburg en Kleef niet heel moeilijk zijn geweest.

De opkomst van het liberalisme midden negentiende eeuw ging gepaard met grootschalige afschaffing van paspoorten. Tot de Eerste Wereldoorlog kon men zonder paspoort reizen. Sinds die oorlog is het paspoort weer verplicht. „De Staat zette vanaf toen meer voorzieningen op voor de burgers en wilde die afschermen van ‘free riders’.” Na de Tweede Wereldoorlog werd de grens ineens ook door de bevolking als een echte grens ervaren. Dat blijkt onder meer uit het aantal grensoverschrijdende huwelijken. Voor 1940 was dat nog 35 procent, nu nog maar 5 procent. ²¹.

Na het invoeren van het Duits op de scholen en in de kerken (1828—1840) raakte de bevolking van Opper Gelder en Kleef geleidelijk meer verduitst.

Belgische Revolutie

Marie heeft niet lang in het (Verenigde) Koninkrijk der Nederlanden gewoond, want na de Belgische Revolutie in 1830 werden Gennep en Ottersum de meest noordelijke gemeenten van het nieuwe Koninkrijk België. Limburg met uitzondering van Maastricht had zich namelijk aangesloten bij de Belgische Revolutie.
Toen Willem I uiteindelijk in 1838 toestemde in een erkenning van een autonoom België en het jaar daarop het verdrag van Londen ondertekende, werden het oostelijk deel van Limburg (met uitzondering van de vestingsteden Maastricht en Venlo) als ook het oostelijk deel van Luxemburg (Duitstalig) een hertogdom van de Duitse Unie en tegelijkertijd in persoonlijke unie met Nederland.
Voor veel katholieke Limburgers bleef het overwegend protestante Nederland de ongewenste overheerser. Daarnaast was België voor de toenmalige maatstaven een moderne staat. Er ontstond een separatistische beweging. Indien aansluiting bij België niet haalbaar zou zijn, zou men kunnen streven naar aansluiting bij de Duitse Bond, of als laatste mogelijkheid onafhankelijkheid zoals Luxemburg, eventueel onder het huis van Oranje. In de regio van Gennep en Ottersum had aansluiting bij de Duitse Bond de voorkeur, omdat men vroeger deel uitmaakte van de Duitse gebieden.

Hertogdom Limburg

Toen Willem I uiteindelijk in 1838 toestemde in een erkenning van een autonoom België en het jaar daarop het verdrag van Londen ondertekende, werden het oostelijk deel van Limburg (met uitzondering van de vestingsteden Maastricht en Venlo) als ook het oostelijk deel van Luxemburg (Duitstalig) een hertogdom van de Duitse Unie en tegelijkertijd in persoonlijke unie met Nederland.

Voor veel katholieke Limburgers bleef het overwegend protestante Nederland de ongewenste overheerser. Daarnaast was België voor de toenmalige maatstaven een moderne staat. Er ontstond een separatistische beweging. Indien aansluiting bij België niet haalbaar zou zijn, zou men kunnen streven naar aansluiting bij de Duitse Bond, of als laatste mogelijkheid onafhankelijkheid zoals Luxemburg, eventueel onder het huis van Oranje. In de regio van Gennep en Ottersum had aansluiting bij de Duitse Bond de voorkeur, omdat men vroeger deel uitmaakte van de Duitse gebieden.

Overlijden Jacobus

Jacubus is op 12 februari 1838 overleden ²². In het overlijdensregister van Jacobus wordt Jakobus opvallend met een ‘k’ geschreven en wordt Maria als Anna Maria geregistreerd. Jacobus had Maria op een grote boerderij met vijf minderjarige kinderen achtergelaten, waarvan de oudste veertien jaar en de jongste vier was. Het bedrijf en het gezin hadden een nieuwe boer nodig ²³.
Hoe weten we dat het een groot bedrijf was? Het uittreksel uit de bevolkingsregister van 1840 leert ons, dat Maria, haar nieuwe man Peter, haar twee oudste zonen uit haar eerste huwelijk als landbouwer, haar drie andere kinderen uit haar eerste huwelijk en eerste kind uit haar tweede huwelijk, twee knechten en twee inwonende meiden hier woonden ²⁴. Opvallend is dat Maria als ‘arbeidster’ en niet als ‘landbouwer’ staat geregistreerd. Overigens overkwam dit meer boerinnen in Ottersum.

Uittreksel Bevolkingsregister
der Gemeente Ottersum uit jaar 1840.

Naam en voornaam	Leeftijd	Geboren te	Beroep
Peter Goossens	31	Gennep	landbouwer
Maria van de Loo	35	Kessel	arbeidster
Jacobus van Well	14	Ottersum	landbouwer
Willem van Well	12	“	“
Herman van Well	10	“	geen
Gertruda van Well	7	“	“
Johannes van Well	4	“	“
Anna Maria Goossens	1	“	“
…			knecht
…			knecht
…			meid
…			meid

Hun naaste buurman was Petrus Goossens, gehuwd met Geertruida ten Haaf. Geen familie van ‘onze’ familie Goossens.

1838: Huwelijk 2

Maria Catarina van Well

Op 12 december 1838 trouwt Maria (35), geregistreerd als landbouwster van beroep, voor de tweede keer. Nu in Gennep (Hertogdom Limburg binnen het Koninkrijk der Nederlanden en gebied van de Duitse Bond) met Petrus Gossens (30) en geregistreerd als akkerman ³⁰. Geboren op 29 augustus 1808 in Gennep en in de Franse geboorteakte als Pierre ingeschreven en in de omgang Peter genoemd.

De boerderij lag in de wijk "de Looi" van Ottersum, maar was aan de andere kant kerkgebonden aan Gennep. Daarom staan ​​hun kinderen ingeschreven bij de burgerlijke stand van de gemeente Ottersum, maar staat hun doop ingeschreven bij de doopregisters van de parochie Gennep. Maria en Peter krijgen ook vijf de kinderen:

• vi. Anna Maria (1839-1888) ³¹
• vii. Karel (kerkelijk: Carolus) (1841-1922) ³²
• viii. Peter (1842-1915) ³³
• ix. Johannes Hendrikus (1845-1938) ³⁴
• x. Leonardus (1848-1928) ³⁵

In het volgende tienjarige bevolkingsregister staan de laatste vier kinderen ook in het gezin vermeld ³⁶ In de archieven van Gennep vinden we Maria bij de huwelijken van haar zoon Peter (27) met de veel oudere Theodora Kamps (42) ³⁷ en dochter (Anna) Maria (29) met Coenradus van Bergen (27) in 1869 ³⁸ terug. Wat opvalt is, dat de naam Goossens in Gennep weer met dubbele “oo” wordt geschreven.

In 1849 sterft haar moeder Maria Elisabeth Janssen en vijf jaar later in 1854 ook haar vader Johann Heinrich van de Loo.

Na het huwelijk van Willem van Well in 1952, haar tweede zoon uit het eerste huwelijk, vertrekken Maria en Peter Goossens met zoon Johannes uit haar eerste huwelijk en de kinderen uit haar tweede huwelijk naar Gennep. Het nieuwe adres is Zandstraat 75, niet ver van Peters ouderlijk huis Zandstraat 62. Hier verbleven op dat moment nog zijn vader Peter Goossens met zijn tweede vrouw Elisabeth van de Camp en hun kinderen uit het tweede huwelijk. Harry Goossens hypothese (in zijn boek ‘De Familie Goossens’) is, dat Willem van Well, al of niet met de andere kinderen Van Well, het ouderlijke bedrijf in de Looi had overgenomen en Peter Goossens een andere boerderij in Gennep had verworven.

In 1862 waren de volgende panden door haar schoonfamilie ‘Goossens’ bewoond:

• Zandstraat 62: Elisabeth van de Camp met de nog aanwezige kinderen uit haar huwelijk;
• Zandstraat 75: Petrus Goossens jr. en gezin. Johannes van Well was inmiddels gehuwd met Elisabeth Goossens, een halfzusje van zijn stiefvader en had zich elders gevestigd;
• Tuulakker 144: Hendrikus Theodorus Goossens, de oudste zoon uit het huwelijk van Peter Goossens sr. met Elisabeth van der Camp.

Enkele jaren later waren daar nog:

• Molenstraat 122: Hendrikus Go(os)ens uit 1832
• Molenstraat 124: Joseph Go(os)ens

Vanaf 1866 verlaten ook haar kinderen uit het huwelijk met Peter het ouderlijk huis.

• 1866: Na zijn huwelijk met Wilhelmina Verdijk uit Oeffelt, dochter van de burgemeester aldaar, vertrekt Karel op 1 augustus naar de Looi (Ottersum);
• 1869: Dochter Anna Maria trouwt in Gennep met Conrad van Bergen;
• 1870: Zoon Petrus trouwt met Theodora. Kamps, weduwe van Jacob van Bergen ³⁹.

All in the family

Relatie Maria van de Loo met familie Goossens

Tijdens mijn onderzoek viel het me op dat de naam Goossens en de naam Jansen vaak voorkomen in de kwartierstaat van Maria. Nader onderzoek heeft me het volgende geleerd:

Goossens
Maria’s kleindochter (en mijn overgrootmoeder) Maria Catharina van Well was getrouwd met Hendrikus Goossens jr. Hij was de zoon van Hendrikus Goossens sr. , de oudste broer van haar tweede man Pierre (Peter) Goossens. Op de foto Trui met een toer.

Jansen

In het boek “De Familie Goossens” stelt H. Goossens dat bruid Jacob van Well en bruidegom Maria van de Loo volle neef en nicht van elkaar zijn; hun moeders Johanna Maria Elisabeth Jansen (1760–1822) ⁴⁰ en Anna Elisabeth Jansen (1767-1849) waren gezusters van elkaar, beide dochter van Joannes Jansen (±1735-).

Ik ben dit verhaal gaan controleren en ben tot de conclusie gekomen, dat ze toch geen zussen zijn:

• Johanna Maria Elisabeth Jansen is op 30 april 1760 in Hommersum (Pruisen) geboren, met 20 jaar op 30 april 1780 in Hommersum (Pruisen) met Jacobus (Jacob) van Well getrouwd en op 6 juli 1822 in Ottersum (Verenigd Koninkrijk der Nederlanden), zij was toen 62 jaar oud. Dochter van Johannes Jansen en Henricae Peters.
• Anna Elisabeth Jansen is op 30 november 1767 in Hassum geboren, met 29 jaar op 11 juni 1797 in Kessel getrouwd met Johann Heinrich (Hendrik) van de Loo en op 2 maart 1849 in Kessel overleden, zij was toen 81 jaar oud. Dochter van Joannes Jansen en Esther Plancken.

Vervolgens Joanna Janssen, de vrouw van Arnoldus Goossens, getoetst.

• Joanna Janssen is op 15 juni 1744 in Gennep geboren, getrouwd met Arnoldus Goossens en op 25 oktober 1814 in Gennep overleden, zij was toen 70 jaar oud. Dochter van Henry Jansen en Theodora Schutjens.

Ik heb geen informatie over hun ouders en kan daarom niet vaststellen of het dan wel nichten of achternichten van elkaar zijn. Zie ook de opgenomen sterk vereenvoudigde kwartierstaat.

Kuyperkaart van gemeente Ottersum

Links de Kuyperkaart van de gemeente Ottersum met daarop aangegeven Ottersum, Zwartenweg, Milsbeek, Aaldonk, Dam, Zelder, Looi, IJshovel, Konings Ven, Gennepsche Turfven, Ottersumsche Turfven, den Longenhorst, Zeldersche Heide, Gennepsche Bergen, Looijer Heide, Groote Sliep, Kanon Kamp en De Maas ⁴⁶.

De gemeente had in die tijd 1900 inwoners en was 2737 hectare groot. Het dorp Ottersum vormde met 12 gehuchten de gemeente. Het had 1.800 inwoners die bijna allemaal van de landbouw leefden, waarvan ruim 200 in Ottersum zelf gevestigd zijn. Verder 3 pottenbakkerijen, 1 brouwerij, en een R. K. Kruiskerk, die in 1842 voor meer dan de helft is vergroot is ⁴⁷.

Stad en regio

Ottersum 1886

Uit het huwelijksregister leren we dat Peter en Maria een landbouwbedrijf hadden. De boerderij lag in de Looi in de buurt van het riviertje Niers en de grond bestond uit oude rivierklei en hierdoor geschikt voor landbouw. In de winter overstroomden jaarlijks aan beide zijde van de Niers hectaren akkerland en weilanden. Later (in 1880) was er een watersnoodramp. Hoewel het stadje is gebouwd op een verhoging, een lage Maasduin tussen de Maas en de Niers, komt toch bijna de hele stad onder water te staan.

Iets meer te westen lagen de uitgestrekte zandgronden van de Peel en hier stond voor de grote ontginningen de veeteelt op de voorgrond ²⁵, waarbij in sommige streken, zoals in Venray, de schapenteelt van belang was ²⁶. Dit geeft nog maar eens aan hoe arm dit gebied nog was in 1839. De aansluiting bij Nederland had nog geen merkbare positieve gevolgen gehad. De bedrijven in Noord-Limburg behoorden tot de kleinsten van Nederland ²⁷. Tweederde van de landbouwbedrijven was kleiner dan 5 ha ²⁸.
De dunbevolkte streek is in de 19e eeuw voor handel en nijverheid niet interessant, de bodemgesteldheid (zand, heide, bos) nodigt niet uit tot intensieve landbouw of veeteelt. Uit stadsrekeningen en belastinglijsten blijkt dat Gennep vier of vijf welgestelde families kende en voor de rest uit dagloners en keuterboertjes bestond. Hygiënische toestanden waren erbarmelijk en het onderwijs stond op laag niveau. In 1878 werd Gennep getroffen door een besmettelijke keelziekte, waardoor er 45 kinderen stierven en de scholen moesten sluiten.
Zoals we al eerder bij ‘onze’ familie Goossens in de Kempen hebben gezien, moesten ook in de Peel boeren hun inkomsten uit het landbouwbedrijf vaak aanvullen met inkomsten uit andere werkzaamheden, bijvoorbeeld door als hoefsmid of als wagenmaker te werken. Ook hielden zij soms een herberg of was er sprake van een brouwerij. Er waren ook personen met veel grondbezit, zoals de adel, die hun grond in kleine kavels aan de boeren verpachtten.
Toch zou er in Maria's leven hier verandering in komen. Door de aanleg van de rijksweg Nijmegen-Maastricht in 1845 en vooral de aanleg van de particuliere spoorlijn Boxtel-Wesel door Gennep in 1869 wordt het stadje beter bereikbaar en komt het uit zijn isolement. Deze spoorlijn is zelfs lange tijd onderdeel geweest van de kortste route tussen Londen en Moskou. Op de kaart uit 1868, is de nieuwe spoorlijn nog niet ingetekend. Wel is duidelijk dat het kerkdorp Ottersum vlakbij het stadje Gennep ligt. De gemeente Ottersum had toen 1.900 inwoners en gemeente Gennep met 1.400 inwoners zelfs nog minder. Het was oprecht een dunbevolkte streek.

De gemeentelijke indeling van beide gemeente was niet logisch, iedere gemeente had grond aan beide zijden van de Niers. De parochiële indeling was wat dat betreft veel doelmatiger; wat van het zuiden gezien vóór de Niers lag behoorde tot parochie Gennep en wat er achter lag tot parochie Ottersum.
Looi behoorde tot gemeente Ottersum, maar voor wat betreft de parochiële indeling tot Gennep, vandaar dat hun kinderen bij de geboorte staan ingeschreven in de burgerlijke stand van gemeente Ottersum en hun doop aangetekend is in de doopregisters van parochie Gennep.
Ook maatschappelijk was Looi meer op Gennep georiënteerd. Dit, omdat de toenmalige overgang over de Niers van dit over-Nierse gedeelte naar de dorpskern van Ottersum via de oude Niersbrug te Gennep liep. Er was nog een andere rivierovergang, naar die liep over Duits grondgebied over de Hamse brug bij het Groenwald en was een omweg. En er waren geen veerponten ²⁹.

De Peel

Peel delisle 1743

Iets meer te westen lagen de uitgestrekte zandgronden van de Peel en hier stond voor de grote ontginningen de veeteelt op de voorgrond ²⁵, waarbij in sommige streken, zoals in Venray, de schapenteelt van belang was ²⁶. Dit geeft nog maar eens aan hoe arm dit gebied nog was in 1839. De aansluiting bij Nederland had nog geen merkbare positieve gevolgen gehad. De bedrijven in Noord-Limburg behoorden tot de kleinsten van Nederland ²⁷. Tweederde van de landbouwbedrijven was kleiner dan 5 ha ²⁸.

Armoede

De dunbevolkte streek is in de 19e eeuw voor handel en nijverheid niet interessant, de bodemgesteldheid (zand, heide, bos) nodigt niet uit tot intensieve landbouw of veeteelt. Uit stadsrekeningen en belastinglijsten blijkt dat Gennep vier of vijf welgestelde families kende en voor de rest uit dagloners en keuterboertjes bestond. Hygiënische toestanden waren zijn erbarmelijk en het onderwijs stond op laag niveau.

Zoals we al eerder bij ‘onze’ familie Goossens in de Kempen hebben gezien, moesten ook in de Peel boeren hun inkomsten uit het landbouwbedrijf vaak aanvullen met inkomsten uit andere werkzaamheden, bijvoorbeeld door als hoefsmid of als wagenmaker te werken. Ook hielden zij soms een herberg of was er sprake van een brouwerij.

Er waren ook personen met veel grondbezit, zoals de adel, die hun grond in kleine kavels aan de boeren verpachtten.

Kleding

In Oost-Brabant en Noord-Limburg droeg iedereen zwarte sobere kleding en een hoofddeksel, ook kinderen. Boeren hadden doordeweeks een pet op en als ze naar de kerk gingen of op feesten een hoed op. De boerin droeg vanaf achttien jaar doordeweeks een witte muts, welke bestond uit een kanten middenstuk, een geborduurde 'bodem' die boven op het hoofd werd gedragen. Om de muts heen zat gekloste kant die boven het voorhoofd in een golfpatroon was geplooid. Op zondag als ze naar de kerk ging en bij speciale gelegenheden droeg ze daar een toer (Limburgs) of poffer (Brabants) overheen. Een toer of poffer is een hoefijzervormige kanten bloemenkrans met op de rug afhangende linten die boven op de muts werd gezet. De muts met poffer was niet alleen een kunstig maar ook een prijzig kledingstuk. In 1910 kostte de combinatie muts met poffer 100 gulden: 75 gulden voor de muts en 25 gulden voor de poffer. De vrouw was dan ook terecht trots op haar hoofddeksel.

1845: Gennep uit zijn isolement

Toch zou er in Maria's leven hier verandering in komen. Door de aanleg van de rijksweg Nijmegen-Maastricht in 1845 en vooral de aanleg van de particuliere spoorlijn Boxtel-Wesel door Gennep in 1869 wordt het stadje beter bereikbaar en komt het uit zijn isolement. Deze spoorlijn is zelfs lange tijd onderdeel geweest van de kortste route tussen Londen en Moskou.

1948: Revoluties en een grondwet

Begin 1848 greep het door de gevestigde orde gevreesde revolutiespook in grote delen van Europa om zich heen. Nederland keek angstig naar België, want in een dergelijk revolutionaire situatie zou België immers Limburg kunnen opeisen. Het Frankfurter Parlement besloot in 1848 dat het hertogdom Limburg “ein Deutsches Bundesland wie jedes ander” was en dat het niet verenigd kon blijven met Nederland.
Limburg was een onbeduidend gewest en door Limburg zouden conflicten kunnen ontstaan tussen Den Haag en de Duitse Bond. Was Limburg dat wel waard, vroegen de Hollanders zich af?

Ook koning Willem II werd bang en gooide op 13 maart 1848 het roer om. Zonder zijn kabinet erin te kennen gaf hij de liberaal Thorbecke opdracht een nieuwe grondwet op te stellen.

Minister – president Thorbecke voerde vanaf het eerste moment een Limburg vriendelijk beleid om de Limburgers te integreren in Nederland. Thorbecke werd daarom ook verantwoordelijk gehouden voor het herstel van de bisschoppelijke hiërarchie, die tot de val van het kabinet en nieuwe verkiezingen leidde. Toen Thorbecke in april 1853 moest aftreden zorgden de Maastrichtse burgers ervoor dat hij namens het kiesdistrict Maastricht werd herkozen in de Tweede Kamer, want voor het noorden was hij persona non grata geworden. Hierdoor ging men de band met de Duitse Bond steeds meer als overbodig ervaren.

1949: Grondwet in Duitsland

In het oude vaderland van Maria, waar nog veel van haar familie woonde waren grote veranderingen.  De nieuwe regeringen wilden meer inspraak en vrijheden, maar wensten ook de vrije losse Duitse statenbond om te smeden naar een meer hechte natie. Dit zou in 1849 leiden tot een grondwet voor geheel Duitsland.

1850: Bevolkingsregister

In het volgende tienjarige bevolkingsregister staan de laatste vier kinderen ook in het gezin vermeld ³⁶ In de archieven van Gennep vinden we Maria bij de huwelijken van haar zoon Peter (27) met de veel oudere Theodora Kamps (42) ³⁷ en dochter (Anna) Maria (29) met Coenradus van Bergen (27) in 1869 ³⁸ terug. Wat opvalt is, dat de naam Goossens in Gennep weer met dubbele “oo” wordt geschreven.

1866: Provincie Limburg

In 1866 verliet de Noord-Duitse grootmacht Pruisen de Duitse Bond met enkele bondgenoten omdat ze in conflict waren met vooral de andere grootmacht Oostenrijk. Er kwam hiermee een eind aan de Duitse Bond. Deze werd vervangen door een eerste echte federatie van 22 voorheen onafhankelijke staten van Noord-Duitsland. Vijf jaar later zouden de zuidelijke Duitse landen, behalve Oosterijk, aansluiten en ontstond het Duitse Rijk.
Limburg en Luxemburg zouden tijdens de oprichting in 1887 géén deel worden van de Noord-Duitse Bond. De titel hertogdom had voor Limburg hierna geen betekenis meer en Maria woonde nu in provincie Limburg van Nederland.

1873: Gestorven

Maria (69) overlijdt op 12 maart 1873 in Gennep, Limburg, Nederland ⁴¹. Kort daarop trouwt zoon Johannes Hendrikus in op het ouderlijke bedrijf; vader Peter jr. en broer Leonardus blijven er wonen. Leonardus tot zijn huwelijk en vader Peter (77) tot zijn overlijden op 27 juni 1885. Ook zijn vier zonen zouden allen een respectabele leeftijd bereiken, in volgorde van hun geboortedatum 81, 73, 93 en 80 jaar.

Na haar dood vinden we in de archieven van Gennep Maria nog terug als vrouw van Peter Goossens (77) toen hij op 27 juni 1885 te Gennep was gestorven ⁴². Verder als moeder bij het overlijden van haar zoon Johannes (50) op 14 maart 1886 ⁴³ uit haar eerste huwelijk met Jacobus van Well en bij het overlijden van dochter Maria (49) op 12 augustus 1888 ⁴⁴ uit haar tweede huwelijk met Peter Goossens.

Nageslacht

Epiloog

Territoriale versnippering in het gebied van de "Limburgen" rond 1350

Maria van de Loo heeft veel kinderen gekregen, die ook nog eens allemaal de volwassen leeftijd hebben gehaald en dat laatste is best bijzonder voor die tijd. Dit betekent dat ze veel nakomelingen heeft en hiermee genealogisch relevant is; zij is opgenomen in veel stambomen.

Heel bijzonder is het, dat Maria zonder haar regio te verlaten in veel verschillende staten heeft gewoond. Hoe hebben zij en haar directe buren dit ervaren? Als je boeken en artikelen over die tijd bestudeert, lees je hierover tegenstrijdige verhalen. Er wordt gesproken over separatistische bewegingen, maar ook over een bevolking die het allemaal gelaten over zich heen liet komen.
Ik kom tot de volgende conclusie. Het nieuwe Limburg van Maria had nooit bestaan; het was een lappendeken van voordien veel verschillende graafschappen en heerlijkheden en in het uiterste zuiden een heel klein stukje van het historische hertogdom Limburg, dat nu overigens bijna volledig in de provincie Luik ligt. Ieder gebiedje had zo zijn eigen dialect en zijn eigen geschiedenis. Maria zal zich dan ook zeker nooit Limburger hebben gevoeld.
Had ze wel een voorkeur voor een bepaalde nationaliteit? De mensen in het uiterste noorden van Limburg hadden al eeuwen aan Hertogdom Kleef toebehoord; waren voornamelijk katholiek en spraken Kleefslands. De Franse revolutionaire bezetter daarentegen stond een secularisering van de maatschappij voor en voerde het Frans als de officiële taal in. En hierna bemoeide ook de calvinistische Hollanders zich met katholieke kerk en voerde op hun beurt om het Nederlands in als de officiële taal. Het nieuwe België was voor de toenmalige maatstaven een moderne staat, waar bijna iedereen katholiek was de meeste Nederlandstalige dialecten uit dezelfde taalfamilie kwamen, duidelijk anders dan de dialecten uit Noord-West Nederland ⁴⁵. Ik denk dan ook dat Maria en haar buren de voorkeur gaven aan aansluiting bij de Duitse Bond, omdat men vroeger deel uitmaakte van de Duitse gebieden en veel familieleden daar nog steeds woonden. Een goede tweede keuze was België. Maar invloed hierop had men niet en dus zal men inderdaad de samenvoeging met Nederland over zich heen hebben laten komen.

Bronnen en notities

1. Meertens Instituut. (z.d.). NVB : voornaam Maria. Geraadpleegd op 19 november 2020 [1]
2. WikiPedia Ottersum geschiedenis. (z.d.-a). Geraadpleegd op 19 november 2020 [2]
3. Van der Horst, J. M., Van Leuvensteijn, J. A., Pijnenburg, W., & Van den Toorn, M. C. (1997). Geschiedenis van de Nederlandse taal. Amsterdam University Press
4. Charlotte Giesbers, de taalonderzoekster uit Groesbeek promoveerde (in 2008) op haar onderzoek naar deze streektaal, het Kleverlands.
5. E.M.Th. Nuyens, ‘De staatkundige geschiedenis der provincie Limburg vanaf haar ontstaan tot aan haar uiteenvallen in 1839’, Maastricht 1956 (Werken LGOG, dl. 2); zie ook R.M. Delahaye, e.a. ‘De Archieven in Limburg’, Alphen a/d Rijn 1986, blz. 3-11
6. Burgerlijke Stand in Limburg, Ottersum, archief 12.083, inventaris­num­mer 3, 18 april 1823, aktenummer 25 (huwelijk met Jacobus van Well)
7. Duitsland, huwelijken, 1558-1929, Indexeren Project (Batch) Nummer: M96067-1; GS film nummer: 174443
8. Burgerlijke Stand in Limburg, Ottersum, archief 12.083, inventaris­num­mer 3, 6 jul 1822, aktenummer 46 (overlijden Johanna Maria Elisabeth Jansen)
9. Goossens, H. M. (1978b). De Familie Goossens: Pagina 171
10. Goossens, H. M. (1978b). De Familie Goossens: Pagina 170
11. Burgerlijke Stand in Limburg, Ottersum, archief 12.083, inventaris­num­mer 3, 13 december 1824, aktenummer 63 (geboorte Jacobus)
12. Burgerlijke Stand in Limburg, Ottersum, archief 12.083, inventaris­num­mer 3, 14 januari 1827, aktenummer 5 (geboorte Willem)
13. Burgerlijke Stand in Limburg, Ottersum, archief 12.083, inventaris­num­mer 3, 25 augustus 1829, aktenummer 40 (geboorte Hermanus)
14. Burgerlijke Stand in Limburg, Ottersum, archief 12.083, inventaris­num­mer 4, 20 februari 1832, aktenummer 17 (geboorte Geertruida) link
15. Burgerlijke Stand in Limburg, Ottersum, archief 12.083, inventaris­num­mer 4, 28 april 1835, aktenummer 41 (geboorte Johannes)
16. Burgerlijke Stand in Limburg, Ottersum, archief 12.083, inventaris­num­mer 21, 27 augustus 1856, aktenummer 11 (huwelijk Jacobus)
17. Burgerlijke Stand in Limburg, Ottersum, archief 12.083, inventaris­num­mer 21, 1 mei 1852, aktenummer 6 (huwelijk Willem)
18. Burgerlijke Stand in Limburg, Ottersum, archief 12.083, inventaris­num­mer 21, 15 april 1852, aktenummer 4 (huwelijk Geertruida)
19. Burgerlijke Stand in Limburg, Gennep, archief 12.028, inventaris­num­mer 20, 21 april 1860, aktenummer 6 (huwelijk Johannes)
20. Burgerlijke Stand in Gelderland, Groesbeek, archief 0207, inventaris­num­mer 4528, 18 april 1858, aktenummer 6 (huwelijk Hermanus)
21. Maas, T. (2021, 18 januari). Boer uit Kleef gaat viraal met filmpjes in grensoverschrijdend dialect: kunt u dit verstaan? Gelderlander
22. Burgerlijke Stand in Limburg, Ottersum, archief 12.028, inventaris­num­mer 5, 12 februari 1838, aktenummer 13 (overlijden met Jakobus van Well)
23. Goossens, H. M. (1978b). De Familie Goossens: Pagina 136
24. Goossens, H. M. (1978b). De Familie Goossens: Pagina 139
25. J.F.R. Philips e.a.., Geschiedenis van de Landbouw in Limburg 1750 – 1914 (Assen 1964) 128
26. J. Derix e.a., De geschiedenis van de Venraysche schaapscompagnieën, I (Venlo 1982) 7
27. Jappe Alberts, Geschiedenis, II, 211
28. Jappe Alberts, Oorsprong, 168
29. Goossens, H. M. (1978b). De Familie Goossens: Pagina 139
30. Burgerlijke Stand in Limburg, Gennep, archief 12.028, inventaris­num­mer 6, 12 december 1838, aktenummer 71 (huwelijk met Peter Gossens)
31. Burgerlijke Stand in Limburg, Ottersum, archief 12.083, inventaris­num­mer 5, 1 juli 1839, aktenummer 27 (geboorte Anna Maria)
32. Burgerlijke Stand in Limburg, Ottersum, archief 12.083, inventaris­num­mer 5, 28 januari 1841, aktenummer 5 (geboorte Karel)
33. Burgerlijke Stand in Limburg, Ottersum, archief 12.083, inventaris­num­mer 5, 27 november 1842, aktenummer 54 (geboorte Peter)
34. Burgerlijke Stand in Limburg, Ottersum, archief 12.083, inventaris­num­mer 6, 14 december 1845, aktenummer 56 (geboorte Johannes Hendrikus)
35. Burgerlijke Stand in Limburg, Ottersum, archief 12.083, inventaris­num­mer 6, 11 mei 1848, aktenummer 16 (geboorte Leonardus)
36. Goossens, H. M. (1978b). De Familie Goossens: Pagina 140
37. Goossens, H. M. (1978b). De Familie Goossens: Pagina 140
38. Burgerlijke Stand in Limburg, Gennep, archief 12.028, inventaris­num­mer 7, 4 augustus 1857, aktenummer 27 (geboorte dochter van Jacob van Bergen en Theodora Kamps)
39. Burgerlijke Stand in Limburg, Gennep, archief 12.028, inventaris­num­mer 21, 20 februari 1870, aktenummer 2 (huwelijk Peter)
40. Burgerlijke Stand in Limburg, Gennep, archief 12.028, inventaris­num­mer 21, 10 februari 1869, aktenummer 1 (huwelijk Maria)
41. Burgerlijke Stand in Limburg, Gennep, archief 12.028, inventaris­num­mer 25, 13 maart 1873, aktenummer 12 (overlijden Maria van de Loo)
42. Burgerlijke Stand in Limburg, Gennep, archief 12.028, inventaris­num­mer 25, 27 juni 1885, aktenummer 25 (overlijden man Peter Goossens)
43. Burgerlijke Stand in Limburg, Gennep, archief 12.028, inventaris­num­mer 25, 15 maart 1886, aktenummer 12 (overlijden zoon Johannes van Well)
44. Burgerlijke Stand in Limburg, Gennep, archief 12.028, inventaris­num­mer 25, 13 augustus 1888, aktenummer 26 (overlijden dochter Maria Goossens
45. Indeling van de Nederlandse dialecten volgens Jo Daan
46. Ottersum. (z.d.). Atlasenkaart. Geraadpleegd op 10 januari 2022, van link
47. Ottersum (z.d.-b). In vroeger tijd. Geraadpleegd op 10 januari 2022, van link
48. Burgerlijke Stand in Limburg, Ottersum, archief 12.083, inventaris­num­mer 23, 19 april 1880, aktenummer 8 (huwelijk zoon Johannes Hendrikus Goossens) [3] link